कैलाली । २०७२ सालको असोजमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारले दुई वर्षभित्र देशलाई तुइनमुक्त बनाउने घोषणा गर्‍यो । तुइन हटाएर झोलुङ्गे पुल निर्माणको योजना अघि सारियो । अधिकांश स्थानमा झोलुङ्गे पुल पनि बने । तर, नबनेका ठाउँमा मानवीय क्षति हुने गरी वर्षेनि घटना दोहोरिरहेको छ ।

 

मंगलबारमात्रै दार्चुला व्यास गाउँपालिका-२ तल्लो दुम्लिङका २८ वर्षीय नारायणसिंह बुढाथोकी तुइनबाट खसेर महाकाली नदीमा बेपत्ता भए । यही ठाउँमा २०८० वैशाख ९ गते वर्षीय सिङ्दल सिंह भण्डारीको तुइन तर्ने क्रममा नदीमा खसेर मृत्यु भयो । २०७९ सालमा पनि १८ वर्षीय सचिन बुढाथोकी बेपत्ता भएका थिए ।

त्यसअघि साउन १५ मा सोही ठाउँमा तुइन तरेर भारत जाने क्रममा खसेर जयसिंह धामी पनि बेपत्ता भएका थिए । भारतीय सुरक्षाकर्मीले तुइन काटिदिँदा उनी नदीमा बेपत्ता भएका थिए ।

ब्यास गाउँपालिका-४ को डोकटकास्थित ब्रह्मस्थान आधारभूत विद्यालयमा कक्षा ४ मा अध्ययनरत १० वर्षीय बालक दीपेन्द्र विष्टदेखि दार्चुला सुन्सेराका ५५ वर्षीय चन्द्रसिंह कुँवरसम्म तुइनबाट खसेर बेपत्ता भए । इन्जिनियर राजेन्द्र न्यौपाने पनि बेपत्ताको सूचीमा छन् ।

प्रधानमन्त्री ओलीले दुई वर्षभित्र तुइनमुक्त देश बनाउने घोषणा गरेको १० वर्षसम्म पनि महाकालीमाथि अझै कति तुइन छन् भन्ने यकिन तथ्यांक प्रहरी प्रशासनसँग छैन । झोलुंगे पुल निर्माण गर्ने भनिए पनि भारतीय पक्षले सहमति नदिँदा स्थानीय तुइनकै सहारा लिन बाध्य छन् ।

‘छिटो यात्रा गर्ने उद्देश्यले दार्चुलाको माथिल्लो क्षेत्रहरूमा तुइनहरू प्रयोग गरेको पाइन्छ’, दार्चुलाका सहायक सीडीओ मोहनसिंह धामीले भने, ‘हामीहरूले हटाइरहेका त छौँ, तर पनि धेरै ठाउँमा प्रयोग भएको पाइन्छ ।’

तुइन हटाउन २०७३ मा सरकारले ‘सार्वजनिक तुइन विस्थापन कार्यविधि’ नै जारी गरेको थियो । त्यसको दुई वर्षपछि मन्त्रिपरिषद्को २०७५ भदौ २९ को बैठकले तुइनको प्रयोग रोकथाम, नियन्त्रण, निरुत्साहित गर्न तथा तुइन दुर्घटनाबाट प्रभावित व्यक्तिको उद्धार तथा सहायतासम्बन्धी कोष सञ्चालन नियमावली-२०७५ ल्याएको थियो । तर, नियमावलीमा उल्लेखित प्रावधान अनुसार प्रभावित क्षेत्र लक्षित विशेष कार्यक्रम ल्याएर तुइन प्रयोग नियन्त्रण हुन सकेको छैन ।

गृह मन्त्रालयका अनुसार ७१ वर्षयता तुइनबाट खसेर दार्चुलामा मात्रै ६९ जनाभन्दा बढीको मृत्यु भइसकेको छ । जिल्ला प्रहरी र वडा कार्यालयको तथ्यांकअनुसार ब्याँस- २ का मात्रै २६ जना बेपत्ता छन् । ब्याँस- ३, ४ र ६ नम्बर वडाका पनि बेपत्ता हुने धेरै छन् ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय दार्चुलाका प्रमुख प्रहरी नायव उपरीक्षक प्रकाश दाहालले २०७८ यतामात्रै चारजना महाकालीमा बेपत्ता भएको बताए ।

‘प्रत्येक वर्षजसो महाकालीमा तुइन चुँडिएर नेपाली बेपत्ता भएको पाइन्छ । चार जनामध्ये एकजनाको मात्रै शव भेटिएको छ’, उनी भन्छन् ।

महाकाली नेपाल-भारत सीमावर्ती नदी हो । घरायसी र दैनिक उपभोग्य वस्तु किनमेल गर्न यहाँका नागरिक भारतीय बजार जानुपर्ने बाध्यता छ । सहजै वारपार गर्न पायक पर्ने ठाउँमा पुल छैनन् । गर्भवती, बिरामी, स्कुले बालबालिका सबै तुइनबाटै आउजाउ गर्न बाध्य छन् ।

डडेल्धुरा, बैतडी र दार्चुलामा दुई दर्जनको हाराहारीमा तुइन छन् ।

छिटो यात्राको लागि तुइनको प्रयोग गर्ने गरेको र केही स्थानमा विकल्प नै नरहेको व्याँस गाउँपालिका उपाध्यक्ष विनोदसिंह कुवर बताउँछन् ।

‘जिल्लाको सदरमुकाम जानकै लागि पनि भारत जानुपर्ने बाध्यता छ । त्यहाँसम्म पुग्न पनि तुइन चढ्नु पर्छ । त्यही यात्रामा धेरैजना बेपत्ता भइरहनु भएको छ’, उनले सुनाए ।

दार्चुला सदरमुकाम खलङ्गालाई भारतसँग जोड्ने झोलुङे पुल ०२८ देखि सञ्चालनमा आए पनि जिल्लाका अन्यत्र क्षेत्रका नागरिक भारत आउजाउका लागि तुइन प्रयोग गर्छन् ।

ब्याँस- २ को दुम्लिङमा नेपाल-भारत जोड्ने झोलुङे पुल निर्माण नहुँदा अहिले पनि स्थानीय जोखिमपूर्ण तुइन तर्न बाध्य छन् ।

‘हामीले झोलुङ्गे पुल र बाटो निर्माणका लागि सरकारलाई पटक-पटक अनुरोध गरेका छौँ, तर नसुनेपछि ज्यान जोखिममा राखेर तुइन प्रयोग गर्न बाध्य छौँ,’ गाउँपालिका अध्यक्ष कुवरले भने ।

पुल र तुइन नभएका ठाउँमा नागरिक ज्यान जोखिममा राखेर ट्युबबाट महाकाली पार गर्न बाध्य छन् । ट्युबमा महाकाली बेपत्ता हुनेहरूमध्ये अधिकांश लेकम गाउँपालिकाका छन् ।

सहायक सीडीओ‌ धामी भन्छन्, ‘दार्चुलाको माथिल्लो क्षेत्रमा तुइन चुँडेर र तल्लो क्षेत्रमा ट्युबबाट बेपत्ता भइरहेका छन्