काठमाडौं– कास्की र मुस्ताङमा पहिलोपटक अत्याधुनिक प्रविधि लाइट डिटेक्सन एन्ड ¥याङ्गिङ (लीडार)बाट हिमाली वनको मापन गरिएको छ ।

जर्मनीको यूनिर्भसिटी अफ गोटिङ्गेनमा वनविज्ञानमा विद्यावारिधि गर्दै आइरहेका किशोरप्रसाद भट्टको समूहले हालै कास्की र मुस्ताङमा लीडार प्रविधिबाट हिमाली वनको मापन गरेको हो ।

लीडार प्रविधिअन्तर्गत ‘मोबाइल लेजर स्क्यानिङ’को प्रयोग गरेर रुखहरूको मापन गरिन्छ । भट्टले दुई जिल्लामा ९० वटा प्लटमा रुखहरू मापन गरिएको जानकारी दिए ।

उनका अनुसार कास्की र मुस्ताङका ९० वटा प्लटमा झण्डै ६ हजार ५ सय रुखहरू मापन गरिएको छ । ‘एउटा ५०० वर्गमिटरको प्लट नाप्न बढीमा १० मिनेट लाग्छ । सो यन्त्र समातेर प्लट भरी एउटा चक्र बनाएर घुमायो भने छोटो समयमा प्लट भित्रका सबै रुख नाप्न सकिन्छ,’ भट्टले भने, ‘हामीले ३६ सयदेखि ४१ सय मिटरमा अवस्थित हिमाली वन नापेका हौँ ।’

उनका अनुसार यो प्रविधिबाट सहज रुपमा छोटो समयमा वन मापन गरि वन सम्बन्धिका तथ्याङकहरु उपलब्ध हुने भएकाले नेपालले जस्तो भौगोलिक जटिलता भएको मुलुकमा यो प्रविधि अत्यन्तै उपयोगी र वन मापन पनि आर्थिक हिसाबले सस्तो पर्ने देखिन्छ ।

भट्टले यूनिर्भसिटी अफ गोटिङ्गेन, रुफर्ड ग्रान्ट यूकेको प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोग र राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभाग र अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र आयोजनाको स्थलगत सहयोगमा सम्पन्न भएको बताए ।

वन स्रोतहरूको मूल्याङ्कन, दीगो वन व्यवस्थापन, जैविक विविधताको संरक्षण र वैज्ञानिक अनुसन्धानका लागि वन मापन अपरिहार्य मानिन्छ । नेपालको हिमालि क्षेत्र करिब ३० प्रतिशत क्षेत्रफल ओगटेको हिमाली वन जलवायु परिवर्तनका कारण बढी संवेदनशील छन् ।

वन तथा वातावरण मन्त्रालयअन्तर्गतको काठमाडौंको बबरमहलस्थित वन अनुसन्धान तथा प्रशिक्षण केन्द्रले विगत केही वर्षदेखि अत्याधुनिक प्रविधिकहरू जीआईएस म्यापिङ, टेरिस्टियल लेजर स्क्यानिङ आदि प्रयोग गर्दै वन मापन गर्दै आएको छ ।

वन अनुसन्धान तथा प्रशिक्षण केन्द्रले लीडार प्रविधिअन्तर्गत टेरिस्टियल लेजर स्क्यानिङ प्रविधि तराईका वनमा प्रयोग गरिरहेको भए पनि मोबाइल लेजर स्क्यानिङ हिमाली क्षेत्रमा पहिलो पटक प्रयोग भएको भट्टले बताए ।

यसअघि नेपालमा ठूलो मानवीय जनशक्ति खर्च गरी आयातन टेप, भरटेक्स, सुन्टो कम्पास, डेन्सियोमिटर जस्ता यन्त्र प्रयोग गरेर वन मापन हुदै आएको थियो ।